Problemy niezakaźne
Inwazja barciaka większego i mniejszego
syn. motylica woskowa, mól woskowy, ćma woskowa, barciak mniejszy – łaźbiec
łac. Galleria mellonella – barciak większy,
Achroia grisella – barciak mniejszy
ang. wax moth
Barciak większy i mniejszy to motyle nocne należące do rzędu Lepidoptera i rodzaju omacnicowatych Pyralidae.
Ćmy woskowe są uporczywymi szkodnikami niszczącymi plastry w rodzinach pszczelich oraz magazynach pasiecznych.
WYGLĄD
Barciak większy
– Samica ma długość około 15 mm oraz rozpiętości skrzydeł około 35 mm. Samiec jest mniejszy długości około 11 mm.
– Ubarwienie szare lub szarożółte nakrapiane. Tylna para skrzydeł wyraźnie jaśniejsza od przedniej. Głowa wydłużona ze zredukowanym aparatem gębowym.
– Larwa o białym lub żółtawobiałym zabarwienie z żółtą, dobrze odgraniczoną od reszty ciała głową. Maksymalny wymiar larwy to około 18 mm. Zdjęcie
Barciak mniejszy
– Samica ma długość ciała około 11 mm oraz rozpiętość skrzydeł około 20 mm. Samiec mniejszy około 9 mm z rozpiętością skrzydeł około 17 mm.
– Zabarwienie ciała srebrzysto szare. Głowa podobnie jak u barciaka większego wysmukła ze zredukowanym aparatem gębowym.
– Larwa biała z jasnobrązową głową dochodząca do 11 mm długości.
ROZMNAŻANIE
Barciak większy
Samica składa jaj w 4- 5 pakietach po 180-200 sztuk na plastrach znajdujących się w ulu lub magazynie pszczelarskim. Jeżeli jaj są składane w rodzinie to w nocy do ula może wejść nawet do 12 samic. Najczęściej samice wybierają ciemne plastry ze znaczną ilością starych oprzędów pszczelich oraz z zapasem pyłku. Miejscem złożenia jaj mogą stać się również inne lokalizacje jak szpary pod daszkiem, niewielkie przestrzenie między powałką a ramkami lub szczeliny w ściankach.
Larwy po wykluciu się drążą tunele zabezpieczone przed pszczołami cienką nicią. Larwy barciaka większego zjadają wszystko, co się znajduje w ich pobliżu, drążąc korytarze w dowolny dla siebie sposób.
Duża ilość składanych razem jaj sprawia, że plastry zwłaszcza w słabych rodzinach lub zaniedbanych magazynach ulegają uszkodzeniu.
Dodatkowo przy znacznej inwazji wyczuwalny jest charakterystyczny nieprzyjemny zapach. W silniejszych rodzinach może dojść do uszkodzenia pojedynczych plastrów.
Po osiągnięciu odpowiedniego wieku larwa przystępuje do budowy kokonu w celu przeobrażenia. U barciaków większych najczęściej kokony ułożone są jeden obok drugiego. W przypadku uli styropianowych lub poliuretanowych larwy mogą drążyć łódeczkowate zagłębieniach, w których przędzą kokon.
Przy optymalnej temperaturze, która dla barciaka większego mieści się w zakresie 30 – 32 st. C cykl trwa 47 dni (8 dni przypada na jajo, 30 dni na stadium larwy, 9 dni zajmuje przepoczwarczenie się). Czas rozwoju zależy od temperatury, a im niższa temperatura tym dłuższy czas rozwoju. W środowisku ulowym trwa średnio od 5 do 8 tygodni.
Dorosłe motyle żyją od 3 do 30 dni.
Barciak mniejszy
Cykl rozwojowy barciaka mniejszego jest niemalże identyczny. Pełny cykl w środowisku ulowym zajmuje od 8 do 16 tygodni.
U barciaka mniejszego
– obserwuje się preferencją do atakowania plastrów znajdujących się w rodzinach pszczelich.
– samice składają znacząco mniejszą ilość jaj (do 300).
– składanie jaj pojedynczo w trudno dostępne dla pszczół szczelinach.
– larwy barciaka mniejszego drąż proste tunele osnute nicą, ale nie przechodzące na drugą stronę plastra.
OBJAWY
Warto pamiętać, że niszczycielskie zdolności posiadają larwy, ponieważ to one się odżywiają. Dorosłe osobniki mają zredukowane aparaty gębowe, z czego wynika brak zdolności spożywania pokarmu.
Larwy od jednej samicy barciaka większego w czasie swojego rozwoju są w stanie zjeść około 0,5 kg woszczyny. Barciak mniejszy ze względu na swoją mniejszą żarłoczność oraz mniejszą liczebność nie jest w stanie wyrządzić takich szkód jak jego większy krewniak. Jednakże ich obecność w rodzinie jest niepożądana z powodu niepokojenia czerwiu.
Objawy obecności barciaka większego są łatwe do stwierdzenia. Całkowicie zniszczone plastry oraz kłębiące się larwy są od widoczne gołym okiem. Nie wymaga to żadnych dodatkowych metod diagnostycznych.
Obecność barciaka mniejszego na plastrach suszu także jest łatwa do stwierdzenia przez obserwację prostych tuneli zabezpieczonych oprzędem. Problem może się pojawić przy ataku plastrów, na których złożony jest czerw. Niepokojone larwy pszczele odsuwają się od dna komórki, co skłania pszczoły robotnice do nadbudowy komórek w formie kołnierzyków. Jeśli pszczołom uda się zasklepić takie komórki, określa się je jako czerw garbaty. Jeżeli nie zdołają tego zrobić, mówimy o czerwiu łysym.
ZWALCZANIE I ZAPOBIEGANIE
Każdy pszczelarz musi wypracować sobie metodę zapobiegania inwazji barciaków zgodną z prowadzoną przez siebie gospodarką pasieczną.
Najprostszą drogą jest utrzymywanie tylko silnych rodzin oraz systematyczne przetapianie starych ramek.
W przypadku gdy konieczne jest przetrzymywanie ciemnego suszu, można go zabezpieczyć przez:
Pary kwasu octowego
– ta prosta metoda polega na ustawieniu korpusów z ramkami jeden na drugim. Na ramkach najwyższego korpus ustawia się płaski pojemnik z kwasem octowym 80%, a całość szczelnie zamyka. Dla uszczelnienia można owinąć korpusy folią streczową. Na jeden korpus ramek należy zastosować około 150 ml kwasu. Co więcej, jeśli temperatura będzie niższa niż 17 st. C przez kolejne 7 dni, kwas octowy będzie niszczył również spory nosemy. Wadą metody jest uszkadzanie elementów metalowych.
Siarkowanie
– jest to metoda skuteczna, ale wymagające większego zaangażowania. Ze względu na trujący charakter tlenków siarki proces jest do przeprowadzenia w otwartej przestrzeni. W zamkniętej komorze należy spalić od 50 do 100 g najlepiej siarki sublimowanej (tzw. kwiat siarkowy) na każdy 1 m3 objętości pojemnika. Ramki przetrzymuje się w spalinach siarkowych przez dobę. Ze względu na odporność jaj na działanie tlenków siarki, zabieg należy powtórzyć 3-krotnie w odstępach 2-3 tygodniowych.
Wymrażanie
– sposób ten opiera się na założeniu że obniżenie temperatury do -16 st. C na 3 godziny niszczy wszystkie stadia rozwojowe barciaków. Metoda do zastosowania zwłaszcza w czasie mroźnych zim. Dodatkową zaletą jest zniszczenie spor Nosema spp. . Niestety w innych porach roku wymaga znaczny nakładów finansowych na zbudowanie i utrzymanie odpowiednich chłodni. Przemrożone plastry nie są atakowane nawet przez 15 tygodni.
Gazowanie dwutlenkiem węgla
– wymaga posiadania butli z dwutlenkiem węgla i szczelnych worków, w których umieszcza się ramki, a następnie wtłacza gaz. Metoda, skuteczna wymagająca jednak nakładu finansowego
Spryskiwanie ramek preparatem B401
– B401 jest preparatem zawierającym bakterie Bacillus thuringiensis, które są śmiertelne dla larw i postaci dorosłych barciaka, a nieszkodliwe dla pszczół. Metoda nadaje się do mniejszych pasiek ze względu na konieczność spryskania preparatem każdej ramki z obu stron. Ogromną zaletą jest zabezpieczenie ramek przez kilka tygodni, a po zastosowaniu preparatu brak jest pozostałości w produktach pszczelich.
DIAGNOSTYKA I RÓŻNICOWANIE
Po stwierdzeniu obecności barciaków rzadko rozważa się inne przyczyny. W przypadku obecności czerwiu łysego należy wziąć pod uwagę wadę genetyczną matki lub w przypadku obecności pojedynczych larw należy sprawdzić czy aby nie mamy już do czynienia z małym chrząszczem ulowym.
BIBLIOGRAFIA
- Choroby owadów użytkowych; B. Tomaszewska, P. Chorbiński wyd. 2013
- Atlas chorób pszczół; G. Topolska, A. Gajda, U. Imińska; wyd. 2018
- Choroby pszczół; Z. Gliński,K.Kostro,D. Luft-Deptuła; wyd. 2006
lek. wet. Andrzej Migrała
specjalista chorób owadów użytkowych
technik pszczelarstwa