Zapylacze

koło

ZAPYLACZE.com

Instagram Youtube
Menu

Choroby pasożytnicze

Mały chrząszcz ulowy

łac. Athenia tumida

Mały chrząszcz ulowy nie jest jeszcze obecny w Polsce, ale jego pojawienie się jest zapewne tylko kwestią czas. Z tego powodu warto już teraz zapoznać się z biologią tego pasożyta i możliwościami jego zwalczania, ponieważ jego zdolności niszczenia rodzin pszczelich są znaczne.

WYGLĄD PASOŻYTA

Mały chrząszcz ulowy jest najczęściej czarny lub ciemnobrązowy; po otwarciu ula szybko ucieka przed światłem. Jeżeli owad, którego schwytamy, spełnia wszystkie poniżej wymienione kryteria, można według OIE bez badań dodatkowych uznać go za małego chrząszcza ulowego. W przypadku, jeśli choć jedno kryterium jest niespełnione, do pełnej identyfikacji potrzebne są badania dodatkowe.

Postać dorosła

  1. Ciało podzielone na trzy części: głowę, tułów i odwłok.
  2. Trzy pary nóg.
  3. Obecność pokryw skrzydłowych.
  4. Wymiary: długość: 5–7 mm; szerokość: 3–4,5 mm (w przybliżeniu).
  5. Kolor: czerwonawo-brązowy po wykluciu, w wieku dorosłym zmienia się z ciemnobrązowego na czarny. Obecność jaśniejszej opaski wokół tułowia i odwłoka (kryterium opcjonalne). Uwaga: kolor może się zmieniać w zależności od warunków środowiskowych i sposobu konserwacji.
  6. Czułki w kształcie maczugi.
  7. Ostry tylny kąt przedplecza.
  8. Pokryw nie zakrywają całego odwłoka.

Larwa

  1. Trzy pary nóg, po jednej na każdym odcinku przednim (piersiowym).
  2. Dwa kolce grzbietowe na każdym segmencie (kolce są grubsze na ostatnim segmencie).
  3. Brak pseudopodiów (rzekomych nóg lub prolegów) po stronie brzusznej tylnej części Larwy są biało szare, głowa jest ciemnobrązowa, ubarwienie może się nieco zmieniać w zależności od warunków środowiskowych. W maksymalnym okresie larwa ma około 1 cm maksymalnie do 1,2 cm i szerokość 1,6 mm.

BIOLOGIA

Pierwotnym obszarem występowania Athenia tumida jest rejon Afryki subsaharyjskiej. W ostatnich latach w wyniku przewożenia pszczół jego powierzchnia występowania znacznie się powiększyła i obejmuje obie Ameryki, Azję oraz Australię. W Europie został stwierdzony do tej pory jedynie we Włoszech. Pierwotne miejsce występowania szkodnika sugeruje, że preferuje on ciepły i wilgotny klimat, a to oznacza, że w dobie globalnego ocieplenia jego ekspansja prawdopodobnie nie osiągnęła jeszcze maksymalnego zakresu. Za niszczenie pszczelich rodzin odpowiedzialne są głównie larwy, które żywią się miodem, pyłkiem oraz czerwiem, uszkadzając przy tym plastry. Udowodniono również, że za pokarm dla form dorosłych i larw mogą posłużyć dojrzałe i gnijące owoce.

Pełny cykl rozwojowy zajmuje od 3 do 12 tygodni, w zależności od wilgotności i temperatury. W rodzinie pszczelej dochodzi do spotkania samca i samicy. Po zapłodnieniu samica składa około 1000–2000 jaj w zakamarkach ula lub pod zasklepem czerwia. Jaja mają 1,4 mm wysokości i 0,26 mm szerokości (2/3 wielkości jaja pszczelego); są białe, składane w luźnych pakietach. Po około 1‒6 dniach (średnio po 3) wylęgają larwy. Im wyższa jest wilgotność, tym z większej ilości jaj wylęgają się larwy. O obecności larw świadczy zgniły zapach (początkowo ukrywają się pod zasklepem oraz na dennicy ula). Ich rozwój trwa około 2 tygodnie. Po tym okresie rozpoczynają wędrówkę z ula i zakopują się w glebie, gdzie przechodzą przeporczwarzenie.

Wędrujące larwy często pozostawiają po sobie śluzowy ślad. Maksymalnie mogą oddalić się od ula na odległość około 180 cm oraz zakopać się na głębokość do 20 cm. Przeporczwarzenie trwa od 2 do 12 tygodni i jest uzależnione ‒ podobnie jak cały rozwój ‒ od temperatury i wilgotności. Odbywa się w niewielkiej komorze; poczwarka jest początkowo biała, z upływem czasu brązowieje. Po zakończeniu rozwoju dorosłe osobniki wygrzebują się z ziemi, aby poszukiwać nowych rodzin pszczelich. Zasięg lotu dorosłego owada wynosi ponad 10 km.

ZNACZENIE DLA PSZCZELARSTWA

Mały chrząszcz ulowy w postaci dorosłej powoduje jedynie podenerwowanie i niepokój pszczół. Za dużo groźniejsze uważa się larwy, które w trakcie żerowania uszkadzają i zanieczyszczają odchodami plastry z miodem. Doprowadzają w ten sposób do fermentacji zapasów oraz całkowitego zniszczenia plastrów. Mały chrząszcz ulowy stanowi problem również w magazynach miodu, powodując podobne szkody jak w rodzinach pszczelich. Co ciekawe, w obszarze swojego pierwotnego występowania (Afryka subsaharyjska) nie stanowi poważnego zagrożenia dla rodzin pszczelich. Wynika to prawdopodobnie z powodu różnic w biologii pszczół afrykańskich i europejskich. W skrajnym przypadku zniszczenie gniazda zmusza pszczoły do opuszczenia dotychczasowego miejsca pobytu i poszukania nowego.

METODY WYKRYCIA

Według międzynarodowych zaleceń najbardziej skuteczną metodą wykrycia pasożyta jest wykonanie przeglądu całej rodziny, w trakcie którego poszukuje się zarówno osobników dorosłych, jak i larw oraz jaj. Metodę tę uznaje się za żmudną, co oznacza, że nie nadaje się ona do rutynowego stosowania przez pszczelarzy. W tej sytuacji, z konieczności, zalecane jest stosowanie pułapek lub szybkich przeglądów. Kanadyjczycy opracowali łatwy i szybki sposób przeciwdziałania z użyciem 12-litrowego wiadra, do którego w połowie wysokości wprawiona jest siatka z oczkami o średnicy 6 mm. Dno wiadra pokrywa się kilkumilimetrową warstwą oleju roślinnego, a następnie strzepuje się do niego pszczoły z ramek. Pszczoły, jako zbyt duże, zatrzymują się na siatce, natomiast pasożyty, jako mniejsze, przechodzą przez oczka siatki, wpadając do oleju, który je unieruchamia. Metoda ta jest uznawana za dokładniejszą w przypadku niskich inwazji małego chrząszcza ulowego.

Wszystkie techniki wykrywania można łączyć z pułapkami, co jeszcze bardziej podnosi prawdopodobieństwo wykrycia małego chrząszcza ulowego. Pułapki mają prostą budowę i wykorzystują naturalną skłonność chrząszcza do ukrywania się w wąskich szczelinach. Najczęściej mają postać płytki z podłużnymi kanałami średnicy około 4 mm. Płytkę taką można umieścić zarówno pod powałką, jak i na dennicy. Należy ją sprawdzić w trakcie każdego przeglądu.

Niszczenie poczwarek

W przypadku każdej inwazji warto jest niszczyć też poczwarki w glebie. Do tego celu łączy się metody fizyczne oraz chemiczny. Aby mechanicznie zniszczyć formy rozwojowe w glebie należy ją podać orce lub przekopać na głębokość co najmniej 20 cm oraz w promieniu 2 m od ula. Amerykanie z powodzeniem łączyli tę metodę ze stosowaniem pyretroidów (perymetryna, cypermetryna tetrametryna). Używano zwykle 0,05% permetryny w ilości 7,6 l w przypadku chęci pokrycia okręgu w około ula o promieniu 2 m tak aby gleba była przesiąknięta do głębokości 20 cm lub 19,5 l do głębokości 50 cm.

Należ pamiętać jednak, że pyretroidy są również toksyczne dla pszczół i innych zapylaczy. Dlatego należy unikać ich stosowania bezpośrednio na ule oraz w okresie aktywności zapylaczy.

BIBLIOGRAFIA

 

lek. wet Andrzej Migrała

specjalista chorób owadów użytkowych 

technik pszczelarstwa