PRZYCZYNA

W aktualnym podziale taksonomicznym Nosemoza została sklasyfikowana jako grzyb. Obecnie w Polsce u pszczoły miodnej notowanej są dwa gatunki Nosema apis, Nosema ceranae. Oba gatunki stanowią duże zagrożenie ale zdecydowanie bardziej niebezpieczna jest Nosema ceranae.

NOSEMA APIS – NOSEMOZA A

Nosema Apis wywołuje tak zwaną postać biegunkową inaczej określaną nosemą typu A. Objawy nasilą się szczególnie wczesna wiosną lub pod koniec zimowli. Widoczne są pszczoły z rozdętymi odwłokami, pełzające przed ulem. Zauważalne może być również znaczne ubrudzenie okolicy wylotka jak również wnętrza ula cuchnącym kałem. Przy ciężkim przebiegu często kończy się śmiercią rodziny,  z kolei w łagodnej postaci może dochodzić do samowyleczenia.

Rozdęcie odwłoków wynika z uszkodzenia przez spory nabłonka jelita środkowego i upośledzenia procesów trawienia. Zwiększona ilość niestrawionego pokarmu stanowi materiał zalegający w jelicie tylnym. Duża ilość niestrawionych cukrów powoduje, że wydalany kał staje się atrakcyjny dla innych pszczół co powoduje szybkie zarażenie całej rodziny.

Jak już wcześniej wspominano w przebiegu niezbyt nasilonym może dojść do samowyleczenie. Do takiej sytuacji dochodzi w momencie szybkiego ocieplenia. Ponieważ N. apis przestaje się rozwijać w wyższych temperaturach (powyżej 37 st.C)

NOSEMA CERANAE – NOSEMOZA C

W tym przypadku ze względu na brak występowania objawów biegunki postać tę określa się jako suchą nosemozę lub typ C.

Do zarażenia dochodzi w podobny sposób czyli wraz z pokarmem ale wystarczająca może być według niektórych autorów już jedna spora – w normalnych warunkach za liczbę potrzebną do zakażenia uznaje się 85 spor. Także szybkość namnażania się w porównaniu N. apis jest większa (5 dni w przypadku N.apis 3 dni w przypadku N. ceranae).  Dodatkowo N. ceranae atakuje, także krypty jelita środkowego doprowadzając do nieodwracalnego uszkodzenia nabłonka jelita. U pszczół poprzez silne skrócenie życia rzadko dochodzi do biegunki, a pszczoły z reguły giną poza ulem.

Mimo to możemy wyróżnić kilka faz w przebiegu nieleczonej nosemozy. 1. bezobjawowa kiedy ubytek pszczół nie jest na tyle duży aby mógł wywołać zaburzenie w strukturze rodziny 2. faza wyrównania rodziny kiedy nadmierna śmiertelność pszczół jest zastępowana zwiększonym czerwieniem matki 3. fałszywego ozdrowienia widoczna jest w chwili kiedy intensywne czerwienie doprowadza do pozornego wzrostu siły rodziny 4. nagłe słabnięcie pojawia się w tedy kiedy mechanizmy kompensacji ubytku pszczół się załamują i dochodzi do nagłego wypszczelenia w rodzinie.

Diagnostyka obejmuje wykonanie rozcieru z odwłoków pszczół i tak do stwierdzenia N. apis najlepiej nadają się pszczoły z osypu zimowego, a do sprawdzenia obecności N. ceranae pszczoły zbieraczki wyłapane z wylotka lub z miodni najlepiej w okresie późnej wiosny lub lata. Do oceny, zwłaszcza niskich inwazji wymagane jest jednak odpowiednie doświadczenie.

Orientacyjnie można posłużyć się próbą podczas której martwą pszczołę chwytamy palcami lub pincetą za odwłok i pociągamy wyrywając przewód pokarmowy. Jeśli wole jest szkliste, przeźroczyste sugeruje to ciężką nosemozę.

Należy jednak pamiętać przy każdej chorobie o konieczności przeprowadzenia diagnostyki różnicowej dlatego w postępowaniu należy wziąć pod uwagę:

• chroniczny paraliż pszczół
• zatrucie pyłkiem
• zatrucie środkami chemicznymi
• amebozę
• biegunkę zakaźną i niezakaźną
• hafniozę

NOSEMOZA, A WIRUSY

Nosemę uznaje się za przenosiciela wirusa czarnych mateczników, wirusa włókienkowego, wirusa Y.

LECZENIE

Leczenie to przede wszystkim  zachowanie wysokiego stopnia higieny. Przez coroczną wymianę i dezynfekcję wszystkich elementów ula. Stosowanie ziołowych preparatów wspomagających (np.: ApiHerb, Nozevit, Nanosz Plus, Hive Alive) .

Do dezynfekcji nadają się w zasadzie większość zarejestrowanych środków (np. : Vircon, Cagrosept). Dodatkowo do dezynfekcji ramek z suszem można się posłużyć się 80 % kwasem octowym – susz w korpusach układa się w kolumny, a na beleczki najwyższego korpusu kładzie się płytkie naczynie z kwasem wszystko szczelnie się zamyka. Dawka kwasu to 20 ml na 1 plaster dadanowski. Temperatura zewnętrzna musi wynosić ponad 17 st. C. aby odparowywania następowało z odpowiednią intensywnością. Minimalny czas przechowywania plastrów w oparach kwasu to 14 dni.

W Polsce jak i w całej Unii Europejskiej istnieje zakaz stosowania antybiotyków. Stosowana do tej pory fumagilina ma działanie statyczne, a nie bójcze wobec spor nosema. Dlatego nawet po stosowaniu fumagiliny dochodziło do nawrotów.

Z własnego doświadczenia mogę wspomnieć o probiotykach. Udowodniono, że konkurencyjne działanie bakterii symbiotycznych wspomaga zwalczanie nosemy. Na polskim rynku można znaleźć wiele preparatów, a o ich skuteczności decydują również warunki środowiskowe, dlatego nie należy rezygnować jeśli jeden preparat nie działa.

Bibliografia:

• Grażyna Topolska, Anna Gajda, Urszula Imińska; Atlas chorób pszczół najbardziej istotnych dla polskich pszczelarzy wyd. 2018 r.
• Wolfgang Ritter; Zdrowie pszczół. wyd. 2016 r.
• Anna Gajda; Nosema ceranae w rodzinach pszczoły miodnej; Życie weterynaryjne luty 2010 .
• Zdzisław Gliński, Krzysztof Kostro, Luft-Deptuła Dorota; Choroby pszczół wyd. 2006
• http://www.vetpol.org.pl/dmdocuments/ZW%202010-02%20%2002.pdf

lek. wet. Andrzej Migrała

specjalista chorób owadów użytkowych 

technik pszczelarstwa