Zapylacze

Choroby bakteryjne

Zgnilec amerykański

łac. Histolysis infectiosa perniciosa larvae

ang. American foulbrood, AFB

Na początku należy wyjaśnić pewną nieścisłość dotyczącą tej groźnej choroby. Mianowicie, w prawodawstwie europejskim zgnilec amerykański został usunięty z listy chorób zwalczanych z urzędu. Jednakże w przepisach krajowych nadal figuruje na liście chorób podlegających zwalczaniu. Dlatego w przypadku stwierdzenia lub podejrzenia zgnilca należy zwrócić się o wykładnie przepisów do Powiatowego Lekarza Weterynarii. 

PRZYCZYNA

Czynnikiem wywołującym zgnilec amerykański jest bakteria Paenibacillus larvae. Bakteriologicznie można ją opisać jako orzęsioną, gram dodatnią laseczkę wytwarzającą przetrwalniki. Ta ostania zdolność decyduje o wysokim stopniu wytrzymałości tej bakterii, co czyni ją niezwykle niebezpieczną. W formie wegetatywnej (aktywnej) jest wrażliwa na większość niekorzystnych czynników środowiska (np. temp. 60 st. C zabija formy wegetatywne w 15 min). Natomiast w postaci zarodnika (forma nieaktywna) wytwarza otoczkę, która chronią ją przed zniszczeniem – jak podaje większość opracowań, w martwym czerwiu może utrzymać się nawet do 35 lat. W warunkach pasiecznych najskuteczniejszą metodą zwalczania jest roztwór 2-4% sody żrącej działający przez 4 minuty – metoda ta jest stosowana do dezynfekcji sprzętu pasiecznego i uli. Inną skuteczną metodą jest opalanie. Do oczyszczania wosku z zarodników stosuje się autoklawowanie (temp. 121 st. C przy ciśnieniu 0,1 MPa przez 30 min). Na świecie wykorzystywane są również pary tlenku etylenu oraz promieniowanie gamma.

Obecnie dzięki rozwojowi genetyki udało się określić 4 genotypy (warianty genetyczne) bakterii zgnilca.
Nie jest to podział jedynie akademicki, ponieważ różne genotypy mają różną zjadliwość, co warunkuje przebieg choroby.

Oznacza się je jako:

  • I ERIC – prawdopodobnie najbardziej rozpowszechniony w Europie o najmniejszej zjadliwości – mający typowy przebieg

  • II ERIC  —  spotykany w Europie o wyższej zjadliwości, w swoim przebiegu może powodować zamieranie larw przed zasklepieniem

  • III i IV ERIC– aktualnie niezidentyfikowane w Europie o znacznej zjadliwości.

Powyższe genotypy pokrywają się z poprzednimi podziałami w następujący sposób:
ERIC I i II odpowiadają Peanibacillus larvae larvae ERIC III i IV z kolei Peanibacillus larvae pulvifaciens.

ŹRÓDŁA, DROGI ZAKAŻENIA

Źródłem zakażenia są chore rodziny, które najczęściej zostają rabowane. Rozwój choroby następuje po mechanicznym przeniesieniu zarodników do nowej rodziny i podanie ich wraz z pokarmem larwom. Na zakażenie wrażliwe są zarówno larwy robotnic, matek i trutni, ale w terenie choroba dotyczy najczęściej czerwia robotnic. Przenosicielem są rabujące pszczoły, ale może być również pszczelarz przez sprzęt i ubranie. Dodatkowo przekładanie plastrów z chorej rodziny będzie skutkowało szerzeniem choroby. Udowodniono również, że wektorem (przenosicielem) mogą stać się inne owady/pasożyty jak barciaki lub dręcz pszczeli.  Najwrażliwsze są lawy do 53 h – im młodsza larwa tym  mniejsza dawka spor potrzebna do zarażenia. W optymalnym czasie (24-28 h) wystarczy jedynie 10 spor do wywołania choroby, średnio jest potrzebne około 35 spor. Impulsem do rozwoju zgnilca jest zmiana żywienia i spadek stężenia cukrów w jelicie środkowym larwy poniżej 2,5%.

PRZEBIEG

Przebieg choroby jest zmienny i w dużej mierze zależy od genotypu.
Typowy przebieg ma zakażenie genotypem ERIC I. W  zaawansowanej postaci można zauważyć czerw rozstrzelony czerw z zapadniętym i podziurkowanym zasklepem. Wyczuwalna jest nieprzyjemna woń. Oczywiście na tym etapie rodzina jest już wyraźnie osłabiona. Obraz taki jest skutkiem wolniejszego rozwoju choroby ze względu na mniejszą zjadliwość ERIC I. Larwa nie ginie przed zasklepieniem, dlatego pszczoły normalnie zasklepiają komórki.
Do śmierci dochodzi po zasklepieniu około 12 dnia od zarażenia. Proces rozkładu powoduje zmiany na zasklepach, a pszczoły próbując usuwać zamarły czerw wygryzają otwory. Mniejsza zjadliwość skutkuję znacznie większym rozwojem tego genotypu – w jednej zamarłej larwie jest nawet do 2,5 mld spor! Każda próba usunięcia już rozpadającej się larwy prowadzi do rozsiania bakterii.

Mniej typowy przebieg ma zakażenie ERIC II, gdzie widoczny jest jedynie czerw rozstrzelony.  Larwy giną szybciej (7 dnia od zakażenia), zanim zostaną zasklepione. Ułatwia to pszczołom szybkie wykrywanie chorych larw i oczyszczanie komórek. Larwy wcześnie wykryte są znacznie łatwiejsze do kompletnego usunięcia bez ryzyka dalszego rozsiania zarazka. Dzięki temu paradoksalnie dochodzi do szybkiego ograniczenia choroby, a przy sprzyjających warunkach samowyleczenia.

DIAGNOSTYKA

Najlepszym materiałem do badania jest czerw. Do badania może posłużyć również miód, zapas zimowy, pszczoły z osypu, wosk, pyłek i pierzga.  Metodyka badawcza obejmuje bakteriologiczne badanie hodowlane. Nowsze metody jak PCR mają jednak znacznie wyższą skuteczność w wykrywaniu bakterii. Do urzędowego stwierdzenie choroby konieczne jest łączne wystąpienie objawów klinicznych oraz dodatni wynik badania pobranych próbek.

W diagnostyce różnicowej należy wziąć pod uwagę:

ZWALCZANIE

Ograniczenia prawne nie zezwalają na antybiotykoterapię chorych rodzin. O metodzie zwalczania choroby decyduje Powiatowy Lekarz Weterynarii. Zgodnie z prawem istnieją dwie możliwości likwidacji ognisk:

– radykalna poprzez całkowite zniszczenie  sprzętu i  likwidację pszczół

–  mniej radykalna przez zniszczenie sprzętu i przesiedlenie rodzin.

BIBLIOGRAFIA:

lek. wet. Andrzej Migrała

specjalista chorób owadów użytkowych

technik pszczelarstwa