PRZYCZYNA

Zgnilec europejski w niepowikłanej postaci wywoływany jest przez Mellisococcus plutonius, czyli 
Gram-dodatniego  ziarniaka o lancetowatym kształcie, niewytwarzającego przetrwalników.
W przeciwieństwie do Peanibacillus larvae (zgnilec amerykański), Mellisococcus plutonius nie jest bardzo wytrzymały na warunki zewnętrzne. W 80 st. C ginie po 10 minutach, a 2-3% soda żrąca zabija go w 5 minut. Zbadano że w martwym czerwiu dożywa do 13 miesięcy, a w miodzie do 1 roku.
Mellisococcus plutonius często stwarza warunki do rozwoju innych bakterii, którymi najczęściej są Strptococcus faecalis, Paenibacillus alvei, Brevibaciullus laterosporus,  Achromobacter euridice, Brevibacillus lanceolatus.
Dołączenie się zakażeń wikłających powoduję że  obraz choroby ulega zmianie, co sprawia, że istnieją co najmniej dwa scenariusze przebiegu choroby.

PRZEBIEG

Pierwszy, to taki kiedy czerw zamiera na 1-2 dni przed zasklepieniem. Chore larwy zmieniają swoją pozycję w komórce, następuje zmiana ich barwy na żółtawą oraz utrata segmentacji. Dodatkowo oskórek staje się przezierny, co uwidacznia układ tchawek oraz jelito, w którym widoczne są liczne kredowobiałe skupiska bakterii. Pszczoły czyścielki mając łatwy dostęp do zakażonych larw, szybko je usuwają, co można zauważyć przed wylotkiem w postaci wyrzuconego czerwiu. Jeśli na tym etapie dojdzie do nadkażenia Streptococcus faecalis może być wyczuwalny zapach octu. 
Kiedy larwa pozostanie w komórce wysycha tworząc „strupek” luźno leżący na ściance komórki.

Druga możliwość rozwoju choroby to zamieranie larw już po zasklepieniu. Larwy będąc trudniej dostępne pszczołom czyścicielkom, nie są dostatecznie szybko usuwane z komórek, co powoduje, że zamieniają się w śluzową, brudno brązową masę dającą się wyciągać w nitki, ale w przeciwieństwie do zgnilca amerykańskiego dużo krótsze. To, co da się zobaczyć to zmiana wyglądu zasklepu – jego zapadnięcie, podziurawienie oraz wrażenie, że jest „mokry”. W tej postaci czynnikiem wikłającym jest najczęściej Paenibacillus alvei, który nadaje martwemu czerwiu zapach gnijącego mięsa. Stąd synonim kiślica cuchnąca.

Warunki środowiska mają znaczny wpływ na wystąpienie choroby. Choroba częściej występuje:

• Przy niedoborze karmicielek i słabych możliwościach 
• w okresach głodu lub niedożywienia. 
• wiosną.

DROGI SZERZENIA

Zgnilec europejski szerzy między rodzinami przez rabunki i błądzenie pszczół.  Także pszczelarz może w znacznym stopniu rozprzestrzenić chorobę między rodzinami przy braku higieny np. braku dezynfekcji narzędzi czy przenoszenia plastrów z rodzin chorych do zdrowych.
W samej rodzinie rezerwuarem bakterii są pszczoły nosicielki – czyli takie, którym udało się przeżyć zakażenie w okresie larwalnym oraz chore larwy wydalające wraz z kałem olbrzymie ilości bakterii. W trakcie czyszczenia komórek przez pszczoły następuje rozwleczenie patogenu.

Bakterie wikłające są gatunkami albo powszechnie występującymi w przyrodzie, albo w środowisku ulowym, zakażenie nimi nie stanowi problemu.

ROZPOZNANIE

Na podstawie objawów można już postawić wstępne rozpoznanie. Potwierdzenie podejrzenia może odbyć się tylko na podstawie badań laboratoryjnych. Wykonywane są hodowlane badania bakteriologiczne. Jeśli w przypadku braku wzrostu Mellisococcus plutonius, pojawi się Achromobacter euridice wynik można uznać za dodatni, ponieważ rośnie on tylko w „towarzystwie” Mellisococcus plutonius. Z kolei wzrost Enterecocus faecalis powinien skłonić do sprawdzenie wcześniej uzyskanego ujemnego wyniku.

W przypadku obecnych kredowych złogów w ciele larwy możliwe jest badanie mikroskopowe z barwieniem nigrozyną – w takim badaniu możliwe jest wykazanie obecności lancetowatych ziarniaków.
Zgnilec europejski możliwy jest do wykrycia za pomocą komercyjnych testów kasetkowych do wykonania w terenie. Wynik odczytuje się po kilkudziesięciu minutach. Wiarygodność testu jest wysoka, ale niestety zbyt niska, aby  mógł być brany pod uwagę w postępowaniu administracyjnym. W związku z tym konieczne jest potwierdzenie badaniem laboratoryjnym.

W diagnostyce różnicowej należy uwzględnić:
– zgnilca amerykańskiego
– zaziębienie czerwiu
– chorobę woreczkową.

LECZENIE/ZAPOBIEGANIE

Podobnie jak w przypadku zgnilca amerykańskiego nie stosuje się leczenia. W przypadkach łagodnych może dojść do samowyleczenia, lecz istniejące zjawisko nosicielstwa sprawia, że choroba najczęściej wraca. Skuteczne może być podwójne przesiedlenie ale rodzina musi mieć powyżej 1 kg.
Ze względu na duży wpływ warunków środowiskowych na rozwój choroby można wprowadzić wiele środków zapobiegawczych. 
– utrzymywanie tylko silnych rodzin
– zapobieganie wyziębieniu czerwiu
– odpowiednie ocieplenie rodzin w okresie wiosennym
– odpowiednie zakarmienie rodzin na zimę
– użytkowanie matek z hodowli wolnych od choroby
– dostosowanie wielkości gniazda do siły rodziny
– systematyczna wymiana jak największej ilości plastrów w sezonie
– dostęp do czystej wody
– zapobieganie rabunkom i błądzeniu pszczół.

BIBLIOGRAFIA

• Choroby pszczół; Z. Gliński,K.Kostro,D. Luft-Deptuła; wyd. 2006
• Atlas chorób pszczół; G. Topolska, A. Gajda, U. Imińska; wyd. 2018
• Kalendarz pszczelarza z pasją 2018; pod redakcją t. Kobiałki; wyd. 2018
• Hodowla pszczół; pod redakcją J. Wilde, J. Prabucki; wyd. 2008
• https://www.woah.org/fileadmin/Home/fr/Health_standards/tahm/3.02.03_EUROPEAN_FOULBROOD.pdf

lek.wet. Andrzej Migrała

specjalista chorób owadów użytkowych 

technik pszczelarstwa